kreatura.zine

Szczególny czas

Pierwsze dwie dekady XXI wieku przyniosły bardzo dynamiczny rozwój cywilizacyjny. W Polsce, rozwój gospodarczy i technologiczny widać na każdym kroku, w wielu dziedzinach życia. Panoramy miast nie mogą pozbyć się sterczących dźwigów wieżowych, sygnalizujących powstawanie kolejnych budynków, a ciała i umysły obywateli nie radzą sobie już w miejskiej dżungli bez dodatkowego mózgu - smartfona, który wrósł nam w ręce, zdaje się, na dobre.
Obecnie dojrzewające pokolenie jest pierwszym, którego naturalnym środowiskiem jest świat poszerzony o sferę cyfrową. Digitalizacja otoczenia nie jest dla nich niczym zaskakującym, a wiedza nie musi być już zdobywana - jest ona zawsze w kieszeni, dostępna natychmiast. Tymczasem w ramach rozwoju infrastrukturalnego, nieco lepiej ma się kreowanie przestrzeni publicznych w centrach miast. Możemy bowiem zaobserwować tendencję do zwiększania się świadomości oraz wymogów jakie są stawiane przez odbiorców w stronę przestrzeni miejskich i architektury. Włodarze miast coraz częściej wybierają świadomą i estetyczną przestrzeń publiczną wierząc, że to dobre inwestycje nie tylko w standard życia i zadowolenie mieszkańców, ale i kondycję gospodarczą miasta oraz często całego regionu.¹
Zestawiając powyższe aspekty nasuwa się kilka pytań i wątpliwości. Czy projektanci odpowiedzialni za kreowanie nowych przestrzeni w mieście próbują konfrontować się ze zmianą w sposobie życia ludzi? Czy powinniśmy nastawić się na próbę wydarcia uwagi ludzi ze szponów świata wirtualnego? Czy człowiek potrzebuje jeszcze czytelności w tkance miejskiej, po której się porusza, czy może ma już umiejętności do funkcjonowania się w kompletnym chaosie? Czy warstwa edukacyjna i nawigacyjna, jako elementy obecne w projektach przestrzeni miejskich jest nadal zasadna?

Postczłowiek

Po pierwsze uwarunkowania dla obecnej postawy ludzi mieszkających w miastach sięgnijmy do okresu XIX wieku. Według Richarda Sennetta, amerykańskiego socjologa, to właśnie w tym okresie swój początek miały wartości społeczeństwa intymnego. Opisywane w publikacji “Upadek człowieka publicznego” społeczeństwo XIX-wiecznych metropolii na skutek upowszechniającego się kapitalizmu i wiary świeckiej, odwróciło się od życia publicznego, szukając podstawowych wartości w relacjach międzyludzkich, ale już pośród rodziny i najbliższych.² Sytuacja ówczesnego społeczeństwa doprowadziła do zaniku potrzeby, lub wręcz strachu przed wygłaszaniem poglądów na forum, przez co życie publiczne stało się okazjonalnym obowiązkiem. Człowiek zaczął wznosić wartość pielęgnowania relacji z najbliższymi i własnego rozwoju ponad życie publiczne i myślenie wspólnotowe. Ciekawym czynnikiem wpływającym na tę przemianę był element poprawy jakości podróżowania. Dzięki rewolucji w sposobie przemieszczania się odległości w przestrzeni przestały mieć znaczenie, a co ważniejsze - pokonywanie ich stało się wygodne. Sennett pisał: „im wygodniej czuło się ciało w ruchu, tym bardziej odcinało się od ludzkiej gromady, wędrowało samotnie i w milczeniu.” ³ Spostrzeżenia Senneta o przemianach kultury zachodu pozwalają lepiej zrozumieć dążenia współczesnego świata konsumpcyjnego. Kult jednostki, bierne uczestnictwo w życiu społecznym i ciepło w relacjach z bliskimi to czynniki, które wskazują, dlaczego w teraźniejszości tak bezrefleksyjnie ułożyliśmy sobie prywatną przestrzeń w mediach społecznościowych. Można ją łatwo zmodyfikować i spersonalizować, za jej pomocą tworzymy naszą sylwetkę, relacje oraz angażujemy się w wirtualne życie społeczne, nie ruszając się przy tym z miejsca. W dzisiejszym świecie życie w znacznej mierze toczy się w przestrzeni wirtualnej. Poczynając od monitorowania personalnych cykli biologicznych, takich jak sen czy rytm serca, poprzez uczestnictwo w życiu lokalnych społeczności, kończąc na dostępie do globalnej komunikacji. Smartfony, które są magazynem wiedzy, potrafią nawigować i mają nieograniczone możliwości w usprawnianiu naszego życia, eskalują nasze ciała i umysły zbliżając ludzi do cyborga (od ang. cybernetic organism – organizm cybernetyczny). Powszechność smartfonów i ich użytkowanie jako narzędzia do życia w miastach, społecznościach i ciągle rozrastającej się sieci jest niewątpliwie przełomowym punktem w rozwoju cywilizacji.  

Postmiasto

Współczesne miasto będące żyjącym i nieustannie ewoluującym organizmem coraz bardziej jest wspomagane sferą wirtualną. Nowoczesne technologie informacyjne (ang. Information Technology - IT), implementowane są na wielu płaszczyznach życia miast. Kwestią wartą przybliżenia jest Internet rzeczy (ang. Internet of Things - IoT), który wpisuje się w ideę rozwoju miast inteligentnych (ang. Smart City). IoT polega na komunikowaniu się ze sobą urządzeń elektronicznych za pośrednictwem sieci Internet w celu wymiany i analizy danych, a następnie optymalizacji działania konkretnego mechanizmu.⁴ W miastach IoT znajduje zastosowanie najczęściej w sterowaniu przepływem ruchu drogowego czy usprawnieniu działania komunikacji miejskiej, jak również w przekazywaniu istotnych informacji użytkownikom smartfonów. W przyszłości rozbudową ludzkich możliwości może stać się rzeczywistość rozszerzona (ang. Augmented Reality - AR). Technologia AR za pomocą urządzeń mobilnych umożliwia wygenerowanie warstwy wirtualnej osadzonej w realnym otoczeniu na ekranie urządzenia bądź na półprzezroczystych okularach.⁵ Mechanizm działania stosowany w miastach miałby się opierać na lokalizowaniu elektronicznych znaczników w przestrzeni, które wysyłałyby informacje z danymi do urządzeń przechodniów. Przestrzeń miejska, na skutek wpływu tej technologii, otrzyma rozszerzone pole do informowania użytkowników o lokalizacji miejsc, ich jakości czy historii w zupełnie nowy sposób. Już teraz spotykamy się z miejscami, w których stosuje się projekcje nieistniejących zabytków architektury.⁶ Jednak najbardziej znamiennym aspektem miejskiego życia, które dzieje się wirtualnie jest miejska agora. To w mediach elektronicznych częściej rozbrzmiewa głos ludu, który się w danej chwili jednoczy i przybiera stanowisko, by w ostateczności zebrać się w świecie rzeczywistym, wtórnie je demonstrując. Mechanizm ten otworzył przed populacją Internetu nieznane dotąd możliwości. Dzięki globalnej komunikacji użytkownicy Internetu działają ponad wymiarami czasu i przestrzeni. Tworzą transnarodowe ruchy bądź grupy, które przez swoją natychmiastowość posiadają nieznaną dotychczas siłę głosu i szybkość organizacji. Znakomitym przykładem ilustrującym możliwości tych grup są protesty z maja 2013 roku. Ponad 2 miliony obywateli z 52 krajów w zbliżonym do siebie czasie,przeciwstawiało się globalnej marce dystrybuującej żywność genetycznie modyfikowaną. Protesty odbyły się na 6 kontynentach.⁷

Współistnienie i rywalizacja

Opisane wyżej czynniki, oprócz przemian bezpośrednio wpływających na życie ludzi zmieniają i będą zmieniać odbiór i sposób użytkowania przestrzeni w miastach. Należy zatem zweryfikować, czy sfera projektowania architektonicznego i planowania przestrzennego idzie w parze z ciągle rozwijającym się zakresem narzędzi, za pomocą których przetwarzamy miasta i ich przestrzeń. Obie dziedziny projektowania świata realnego jak i wirtualnego mają wspólny, fundamentalny cel - optymalizowanie zużycia zasobów i polepszanie różnych aspektów życia ludzkiego. Obraz współczesnych ludzi, których codzienne życie toczy się w mieście ma szczególną cechę. Znaczna część uczestników życia miejskiego raz po raz wpatruje się w ekran swojego osobistego smartfona (phubbing od ang: phone snubbing)1 Uwaga ludzi w czasie, w którym znajdują się w przestrzeniach miasta w coraz większej mierze jest skupiona w przestrzeni wirtualnej. Skutkiem tego jest zmniejszenie wrażliwości na otaczający nas świat rzeczywisty i bodźce przezeń wysyłane. Hipnotyzujące urządzenia podważają pierwotne intencje świadomego planowania przestrzeni. Elementy środowiska takie jak czytelność układu urbanistycznego czy funkcja nawigująca szczególnych elementów w strukturze miejskiej, przestają mieć znaczenie dla “smartfonowych zombie”. Nowy użytkownik danego rejonu, zamiast układu hierarchicznego ulic, otwarć widokowych i dominant, użyje aplikacji mobilnej (np. Google Maps), która wskaże, gdzie dokładnie ma skręcić, by pokonać kolejne etapy trasy. Natomiast w przyszłości, aplikacja AR powiadomi nas o tym, że drzwi celu naszej podróży znajdują się na bocznej fasadzie budynku, który właśnie ujrzeliśmy poprzez elektroniczną soczewkę na oku. Oba przypadki powodują przyspieszenie podjęcia decyzji o kolejnym kroku użytkownika i robią to skuteczniej niż kształty wnętrz urbanistycznych.